Όλυμπος

I

Όνομα μυθολογικών προσώπων.

1. Αυλητής, ραψωδός και ποιητής, που έζησε πριν από τον Τρωικό πόλεμο. Του αποδίδεται η εφεύρεση της αυλητικής ή η διάδοση της στην Ελλάδα.

2. Ό. ο Νεότερος. Αυλητής από τη Μυσία, που έζησε κατά πάσα πιθανότητα τον 8o αι. π.Χ. Οι αρχαίοι τον συγχέανε με τον προηγούμενο και τον θεωρούσαν μαθητή του εφευρέτη του αυλού, Μαρσύα.

3. Αυλητής, από τη Μυσία, που έζησε την εποχή του βασιλιά Μίδα. Σε αυτόν αποδίδεται η τελειοποίηση της αυλητικής.

II

Προσωπικός γιατρός της βασίλισσας της Αιγύπτου Κλεοπάτρας. Ο Πλούταρχος αναφέρει (Βίοι Παράλληλοι, Αντώνιος 82) πως όταν η βασίλισσα τον είχε ρωτήσει ποιος ήταν ο καλύτερος τρόπος για να πεθάνει, την είχε συμβουλέψει να διαλέξει την ασιτία.

III

Το ψηλότερο όρος της Ελλάδας (κορυφή Μύτικας ή Πάνθεο, 2.917 μ.). Εκτεινόμενο με διεύθυνση από ΒΔ-ΝΑ, χωρίζει τη Μακεδονία από τη Θεσσαλία και διαιρείται σε δύο τμήματα:΄Ανω και κάτω Ό. Ο Άνω Ό., στα όρια των νομών Λαρίσης και Πιερίας σχηματίζει στο ψηλότερο τμήμα του ένα σχεδόν οροπέδιο, με πολλές κορυφές ψηλότερες από 2.600 μ. (Μύτικας 2.917 μ., Σκολειό 2.911, Στεφάνι 2.909,’Αγιος Αντώνιος 2.817, Καλόγηρος 2.813, Προφήτης Ηλίας 2.786, Τούμπα 2.785, Χρισταίνη 2.704, Φράγκου Αλώνι 2.684, Σταυραϊτιά 2.616. Αρκετές άλλες κορυφές κυμαίνονται μεταξύ 2.500 και 2.000 μ. Η προς την Πιερία πλευρά του Άνω Ό., με βαθιές και απότομες κοιλάδες, είναι σκεπασμένη από μεγαλοπρεπή και εκτεταμένα δάση. Η προς τη Θεσσαλία πλευρά έχει λιγότερα δάση και είναι ομαλότερη. Ο Κάτω Ό., που χωρίζεται από τον Άνω με τη χαράδρα του Ξηρόλακκου, είναι χαμηλότερος (κορυφή Μεταμόρφωση 1.587 μ.) και απλώνεται κυρίως στον νομό Λαρίσης και λιγότερο στον νομό Πιερίας, όπου φτάνει σχεδόν μέχρι τη θάλασσα. Προς τα Ν πέφτει απότομα στη βαθιά κοιλάδα των Τεμπών, η οποία τον χωρίζει από την Όσσα.

Γεωλογική ιστορία. Ο σχηματισμός του ορεινού όγκου του Ο. οφείλεται στην αλπική ορεογένεση. Τα πετρώματα που κυρίως τον δομούν παρουσιάζουν την εξής στρωματογραφική σειρά, από τα νεότερα προς τα παλαιότερα: ηωκαινικός φλύσχης, με πολύ περιορισμένη εμφάνιση· ασβεστόλιθοι και δολομίτες του κατώτερου Κρητιδικού-Ηώκαινου με εκτεταμένη εμφάνιση· δολομίτες και δολομιτικοί ασβεστόλιθοι του Ιουρασικού, επίσης με μεγάλη εμφάνιση· ιερογλυφικοί ασβεστόλιθοι και δολομίτες του Ανώτερου Κρητιδικού αρκετά εκτεταμένοι. Το Ανώτερο Τριαδικό βρίσκεται σε ανώμαλη επαφή με πετρώματα του Μεσοζωικού απροσδιόριστης ηλικίας, ενώ οι ορίζοντες του Κατώτερου Κρητιδικού Ηώκαινου βρίσκονται κι αυτοί σε ανώμαλη επαφή με οφθαλμογνευσίους. Γενικά οι πετρογραφικοί ορίζοντες του ορεινού αυτού όγκου διακόπτονται από ρήγματα. Στις κλιτύς του O., εξαιτίας του πλούσιου υδρογραφικού δικτύου, έχουν αποτεθεί κορήματα και κώνοι κορημάτων, και στις εξόδους των χειμάρρων κώνοι χειμαρρωδών αποθέσεων. Στην παραλιακή ζώνη της Κατερίνης παρουσιάζουν μεγάλο πάχος οι αλλουβιακές προσχώσεις. Σύμφωνα με μια θεωρία, ο κεντρικός κορυφαίος όγκος του Ο. καλύφθηκε κατά το παλαιοτεταρτογενές από μόνιμους παγετώνες· τα ίχνη όμως των παγετωνικών μορφών, που υποτίθεται ότι οφείλονται στη διαβρωτική ενέργεια των παγετώνων, είναι αμφίβολα.

Μυθολογία-ιστορία. Η λέξη όλυμπος είναι προελληνική και πρέπει να σήμαινε βουνό, ύψωμα ή κάτι τέτοιο, αφού τόσα βουνά έχουν την ίδια ονομασία. Στις κορυφές του Ο. η φαντασία των αρχαίων απόθεσε την κατοικία των θεών (Δίας, Αρης, Ποσειδώνας, Απόλλωνας, ΄Ηφαιστος, Ερμής, Ήρα, Αφροδίτη, Αθηνά, Άρτεμις, Δήμητρα, Εστία) και στις χαράδρες του τα ενδιαιτήματα των μουσών. Ο Όμηρος τον αναφέρει επανειλημμένα ως «αθανάτων έδος» (κατοικία των θεών) στην ίδια γραμμή συνεχίζουν ο Ησίοδος και νεότεροι ποιητές. Στον Ό. και στα γειτονικά του Πιέρια είναι εντοπισμένοι οι περισσότεροι μύθοι σχετικά με τον Διόνυσο, τον Ορφέα και τις Μούσες.

Παράλληλα με τη μυθολογία, αναπτύσσονται σε νεότερους χρόνους και οι φιλοσοφικές αντιλήψεις. Οι θεωρίες των προσωκρατικών φιλοσόφων και των πυθαγορείων δεν είναι πάντοτε ευνόητες, αλλά γενικά ο Ό. είναι αντίθετος του Ταρτάρου. Ο Ό. δεν ταράζεται ούτε από άνεμο ούτε από βροχή· εκεί «τέρπονται μάκαρες θεοί» όλες τις ημέρες του χρόνου· ο Τάρταρος «και τετάρακται και ψυχρός είναι», γι’ αυτό «το σφόδρα ριγούν ταρταρίζειν». Στον Τάρταρο είναι «αήρ υπόγαιος και ανήλιος»· στον Ό. το αντίθετο: ανέφελος και ολόλαμπρος αιθέρας, τόπος για ζωή σαν αυτή που κάνουν οι θεοί. Ti καλύτερο θα μπορούσε να ποθήσει ο άνθρωπος για τη μεταθανάτια ζωή του! Ένα επιτύμβιο επίγραμμα αναφέρει: «Τό μέν σώμα ένί γή κεΐται, ψυχή δ’ έν Όλύμπω» · και σε άλλη παραλλαγή: «Ψυχή μέν πρός Όλυμπον, σώμα δέ πρός γήν».

Γύρω από τον Ό. και στους πρόποδες του υπάρχουν σπουδαίες πόλεις και ιερά της αρχαιότητας, τόσο από την πλευρά της Θεσσαλίας: Γόννος κοντά στο πρώην Δερελή, Ολοσσών κοντά στην Ελασσώνα, Δολίχη κοντά στη Βουβάλα δυτικά του Τιταρησίου, Αζωρος κοντά στο Καστρί, Πύθιος κοντά στο Σέλο· όσο και από την πλευρά της Πιερίας: Φίλα κοντά στον Πυργετό, Ηράκλειο κοντά στον Πλαταμώνα, Λείβηθρα (τώρα Κανάλια) με μνήμα του Ορφέα, Πίμπλεια (τώρα Μπάρα). Οι τόποι σχετίζονται με το θρακικό Ορφέα αλλά και με τον Ολύμπιο Δία, του οποίου το παμμακεδονικό ιερό βρίσκεται κοντά στη Μαλαθριά. Αρχαία λείψανα βρέθηκαν και στην κορυφή Άγιος Αντώνιος (ύψος 2.817 μ., 1.500 μ. οριζόντια απόσταση, στα Ν, από το Μύτικα) που μαρτυρούν λατρεία εκεί. Αφορμή στην έρευνα είχε δώσει η κατασκευή του Μετεωροσκοπείου, που βρίσκεται τώρα εκεί. Τα ευρήματα είναι λίθινα και μαρμάρινα τεμάχια επιγραφών και άλλων αναθημάτων στον Ολύμπιο Δία, πήλινα κ.ά. θραύσματα, και τέλος νομίσματα, μεταξύ των οποίων ένα χάλκινο του Αντιγόνου Γονατά, χρυσός σόλιδος του Λέοντα A’ και ασσάρια του 4ου και 5ου αι. μ.Χ. Στην ψηλότερη κορυφή, το Μύτικα, εικάζεται ότι δεν υπάρχουν λείψανα λατρείας, επειδή ήταν πιο δυσπρόσιτη και ως έδρα των θεών απάτητη. Για τα βυζαντινά και νεότερα μνημεία Λάρισας νομός, Πιερία.

Ο Όλυμπος όπως φαίνεται από τον θεσσαλικό κάμπο.

Άποψη του Ολύμπου.

Στη μεγαλοπρέπεια του ορεινού όγκου του Ολύμπου και των δασών του είχαν αποθέσει οι αρχαίοι το θρόνο του Δία, τις κατοικίες των δώδεκα θεών και τα ενδιαιτήματα των Μουσών. Στις φωτογραφίες κορυφές του Ολύμπου.

Στη μεγαλοπρέπεια του ορεινού όγκου του Ολύμπου και των δασών του είχαν αποθέσει οι αρχαίοι το θρόνο του Δία, τις κατοικίες των δώδεκα θεών και τα ενδιαιτήματα των Μουσών. Στις φωτογραφίες κορυφές του Ολύμπου.

IV

Ονομασία δύο βουνών της Ελλάδας, εκτός του ψηλότερου ελληνικού όρους (βλ. λ. παραπάνω).

1. Βουνό της κεντρικής Εύβοιας, στα ΒΑ της Ερέτριας. Τρεις συνεχόμενες κορυφές του υψώνονται πάνω από τα 1.000 μ., η δε βορειότερη που είναι και η ψηλότερη φτάνει τα 1.175 μ. Είναι κλάδος της Δίρφης, αλλά και άλλη ονομασία ολόκληρης της οροσειράς.

2. Χαμηλό βουνό της Λαυρεωτικής (487 μ.) κοντά στην Ανάβυσσο. Καλύπτεται από πεύκα.

3. Το ψηλότερο βουνό της Λέσβου (960 μ.), γνωστό και ως Άγιος Ηλίας. Υψώνεται στο νότιο τμήμα του νησιού, ανάμεσα στο Πλωμάρι και την Αγιάσο.

V

Η μία από τις δύο παράλληλες οροσειρές της Κύπρου, στη νότια και δυτική περιοχή του νησιού, γνωστή με την κοινή ονομασία Τρόοδος, από την ομώνυμη κορυφή (περ. 1.714 μ.). Εκτείνεται από την Πάφο έως τη Λάρνακα, με ψηλότερη κορυφή τη Χιονίστρα (περ. 2.015 μ.). Άλλες ψηλές κορυφές είναι η Παπούτσα, τα Κιόνια ή του Μαχαιρά, οι Αδελφοί, ο Κύκνος και το Σταυροβούνι στο άκρο της οροσειράς, όπου βρίσκεται και το μοναστήρι του Σταυρού.

VI

Ψηλό βουνό της Λυκίας, νότια προέκταση των Σολύμων (2.400 μ.). Βρίσκεται κοντά στον Παμφύλιο κόλπο και καταλήγει στα Ν στην Ιερή ή Χελιδονία Άκρα. Κοντά στον Παμφύλιο κόλπο βρισκόταν και η ομώνυμη πόλη.

VII

Πεδινός οικισμός (υψόμ. 140 μ.) της Καρπάθου του νομού Δωδεκανήσου.

VIII

Τίτλος ελληνικών εφημερίδων.

1. Πολιτική αθηναϊκή εφημερίδα (1861).

2. Πολιτική αθηναϊκή εφημερίδα (1881-1896). Το 1883 μετονομάστηκε Ελευθερία και το 1887 Ημέρα.

3. Λαρισινή εβδομαδιαία εφημερίδα (1892-1896).

* * *

ο (Α Ὄλυμπος και Ὕλυμπος και ιων. τ. Οὔλυμπος)

1. το ψηλότερο βουνό τής Ελλάδας το οποίο δεσπόζει στην περιοχή τής Θεσσαλίας και που, σύμφωνα με την παράδοση, αποτελούσε τόπο κατοικίας τών δώδεκα θεών

2. ονομασία πολλών άλλων βουνών τής κυρίως Ελλάδας, τής Μικράς Ασίας, τής Κύπρου ή τών νησιών

αρχ.

σχήμα όρκου («οὐ τὸν Ὄλυμπον ἀπείρων», Σοφ.).

[ΕΤΥΜΟΛ. Κατά μία άποψη πρόκειται για λ. τού προελληνικού γλωσσικού υποστρώματος που αρχικά σήμαινε «βουνό». Κατ' άλλη άποψη, η λ. έχει δεχθεί πελασγικές επιδράσεις. Ο τ. Οὔλυμπος είναι ποιητικός και μαρτυρείται στον Όμηρο. Μαρτυρείται, τέλος, και τ. Ὕλυμπος].